10 Noyabr 2024

Təhsildə Keys üsulu: Problemlərin həlli və praktiki öyrənmə metodu

Xülasə
Müasir dünyada təhsil sisteminin əsas vəzifələrindən biri tələbələrə yalnız nəzəri bilikləri ötürmək deyil, onları real həyatda qarşılaşa biləcəkləri problemləri həll etməyə hazırlamaqdır. Bu məqsədə çatmaq üçün tətbiq olunan Keys üsulu təlimi (Case study method) real və ya reala yaxın problemlərin təqdim edilməsi və onların həlli istiqamətində düşünmə, analiz və qərar qəbul etmə bacarıqlarını inkişaf etdirən təlim metodudur. Tələbələr praktiki situasiyaları öyrənərək nəzəri biliklərini praktikada tətbiq etməyi öyrənir, həmçinin komanda işi, əməkdaşlıq və kommunikasiya bacarıqlarını təkmilləşdirirlər. Məqalədə Keys üsulunun mahiyyəti, tətbiqi mərhələləri və təhsildə əhəmiyyəti ətraflı şəkildə izah olunur. Bu metod xüsusilə XXI əsrin əmək bazarının tələblərinə cavab verən düşünən və yaradıcı fərdlərin yetişdirilməsi baxımından mühüm rol oynayır.

Giriş

Dünya təhsil sistemində baş verən dəyişikliklər və sürətli inkişaf tələbələrin təhsilə yanaşmasını və öyrənmə metodlarını yenidən düşünməyi zəruri edir. Əvvəllər biliklərin yalnız nəzəri şəkildə ötürülməsi və əzbərlənməsi əsas qəbul edilirdisə, bu gün təhsil tələbələrdən daha çox fəal iştirak, təcrübəyə əsaslanan öyrənmə və praktik biliklərin tətbiqini tələb edir.

Bu kontekstdə Keys üsulu təlimi (və ya Keys study method) mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu metod tələbələrə real və ya reala yaxın situasiyalar təqdim edərək onların tənqidi düşünmə, problemləri analiz etmə və qərar qəbul etmə bacarıqlarını inkişaf etdirir. Tələbələr təqdim olunan vəziyyətlər üzərində müzakirələr aparır, alternativ həll yolları hazırlayır və ən uyğun qərarı müəyyənləşdirirlər. Bu proses onların nəzəri bilikləri təcrübə ilə əlaqələndirərək daha dərindən və uzunmüddətli öyrənmələrinə kömək edir.

Keys üsulu ali təhsil, orta təhsil və peşə təlimlərində geniş istifadə olunur. Xüsusilə biznes, idarəetmə, hüquq, tibb, mühəndislik və təhsil sahələrində bu metod real problemlərin həllinə əsaslanan praktiki öyrənmə imkanı yaradır. Təhsilalanların gələcək karyeralarına daha yaxşı hazırlaşmaları və əmək bazarında rəqabətədavamlı fərdlər kimi formalaşmaları üçün Keys üsulunun tətbiqi böyük əhəmiyyət daşıyır.

Bu məqalədə Keys üsulunun mahiyyəti, tətbiq mərhələləri, üstünlükləri və təhsil sahəsində faydaları geniş şəkildə izah ediləcəkdir.

Keys üsulunun mahiyyəti

Keys üsulu təlimi zamanı müəllim tərəfindən təqdim edilən konkret problem və ya situasiya öyrənənlərin müzakirəsinə verilir. Tələbələr təqdim olunan problemi analiz edir, həll yolları axtarır və ən uyğun qərarı müəyyənləşdirirlər. Bu proses fəal öyrənmə prinsiplərinə əsaslanaraq tələbələrin bilikləri praktik tətbiq etməsinə şərait yaradır.

Keys üsulunun əsas məqsədləri

1. Təhlil bacarıqlarının inkişafı: Tələbələr təqdim olunan vəziyyəti hərtərəfli təhlil edir və nəticələr çıxarırlar.
2. Qərar qəbul etmə bacarığı: Ən uyğun həll yolunu müəyyənləşdirərək praktiki qərarlar qəbul edirlər.
3. Komanda işi və əməkdaşlıq: Kiçik qruplarda müzakirələr apararaq kollektiv şəkildə həll yolları hazırlayırlar.
4. Praktik biliklərin tətbiqi: Öyrənilən nəzəri biliklər real situasiyalar üzərində tətbiq edilir.
5. Problemlərin həlli: Tələbələr müxtəlif həll yollarını araşdırır və ən uyğun variantı seçirlər.

Keys üsulunun tətbiq addımları

Keys üsulu təlimi aşağıdakı mərhələlər üzrə həyata keçirilir:

1. Problemin təqdimatı: Müəllim real və ya realist problem situasiyasını təqdim edir.
2. Problemin təhlili: Tələbələr situasiyanı hərtərəfli təhlil edir, əsas məsələləri və sualları müəyyənləşdirirlər.
3. Müzakirə və həll yollarının araşdırılması: Kiçik qruplar şəklində tələbələr həll yollarını müəyyənləşdirir və arqumentləşdirirlər.
4. Həll yolunun təqdim edilməsi: Qruplar hazırladıqları həll yollarını sinif qarşısında təqdim edir və müdafiə edirlər.
5. Qiymətləndirmə və nəticə çıxarma: Təklif olunan həll yolları müəllim və digər tələbələr tərəfindən qiymətləndirilir və nəticələr müzakirə edilir.

Keys üsulunun təhsildə üstünlükləri

• Fəal öyrənmə: Tələbələr dərs prosesində aktiv iştirak edir və öz fikirlərini ifadə edirlər.
• Analitik düşüncə: Tələbələr problemin dərin təhlilini apararaq mülahizələr irəli sürürlər.
• Qərar qəbul etmə: Praktik situasiyalarda qərar qəbul etmək bacarıqları inkişaf edir.
• Komanda işi: Tələbələr birgə işləmək və ünsiyyət bacarıqlarını təkmilləşdirirlər.
• Real təcrübə: Tələbələr real həyatda qarşılaşa biləcəkləri problemlərə daha hazırlıqlı olurlar.

Keys üsulunun tətbiq sahələri

Keys üsulu təlimi xüsusilə aşağıdakı sahələrdə geniş istifadə olunur:

• Biznes və idarəetmə: Real şirkət problemlərinin həlli;
• Hüquq: Hüquqi situasiyaların və məhkəmə hadisələrinin təhlili;
• Tibb və səhiyyə: Kliniki vəziyyətlərin təhlili və müalicə qərarlarının verilməsi;
• Təhsil və pedaqogika: Təhsil prosesində yaranan problemlərin həlli və strategiyaların qurulması.
•  

Təhsildə Keys Üsulu və Azərbaycan Təhsil Sistemi: Qarşılaşdırma və Tənqidi Baxış

Azərbaycan Təhsil Sistemində Mövcud Yanaşmalar

Azərbaycan təhsil sistemi daha çox ənənəvi dərs metodlarına, yəni nəzəri biliklərin şagirdlərə ötürülməsi və onların əzbərlədikləri biliklər üzrə qiymətləndirilməsinə əsaslanır. Bu yanaşmanın xüsusiyyətləri:

1. Müəllim mərkəzli tədris: Sinifdə müəllim danışır, şagirdlər isə passiv dinləyici rolunda qalırlar.
2. Nəzəri bilik üstünlüyü: Praktik tətbiqdən çox əzbərlənmiş məlumatların imtahanlarda istifadə edilməsinə fokuslanılır.
3. Qiymətləndirmə mərkəzli yanaşma: Şagirdlərin uğuru əsasən imtahan nəticələrinə görə qiymətləndirilir.
4. Komanda işi və tənqidi düşünmənin zəifliyi: Şagirdlərin müzakirə və yaradıcı həll yolu tapmaq bacarıqları çox zaman inkişaf etdirilmir.

Keys Üsulu ilə Azərbaycan Təhsil Sisteminin Qarşılaşdırılması

Müqayisə meyarı	Keys Üsulu	Azərbaycan Təhsil Sistemi

Tədris yanaşması

Fəal və tələbə mərkəzli

Passiv və müəllim mərkəzli

Biliklərin tətbiqi

Real problemlər üzərində tətbiq edilir

Nəzəri biliklər üstünlük təşkil edir

Düşünmə bacarığı

Tənqidi və analitik düşünmə önəmlidir

Əzbərləmə və faktlara əsaslanır

Qərar qəbu letmə

Qruplarla müzakirələr aparılır

Şagirdlər fərdi çalışmalara yönəlir

Qiymətləndirmə

Bacarıqlar və proses qiymətləndirilir

Yalnız nəticələr və testlər əsasdır

Tənqidi Baxış: Azərbaycan Təhsil Sistemində Keys Üsulunun Tətbiqində Çətinliklər

1. Ənənəvi Yanaşmaların Müqaviməti
   Müəllimlərin və təhsil idarəçilərinin uzun illər formalaşmış ənənəvi dərs metodlarına üstünlük verməsi Keys üsulunun geniş yayılmasına mane olur. Müəllimlərin bu üsulu öyrənmək üçün xüsusi hazırlıq keçməməsi də problem yaradır.
2. Resursların Məhdudluğu
   Keys üsulunun tətbiqi üçün interaktiv materiallar, real nümunələr və müzakirə mühiti tələb olunur. Təəssüf ki, bir çox məktəblərdə bu cür resursların olmaması üsulun tətbiqini məhdudlaşdırır.
3. Şagirdlərin Fəallığının Azlığı
   Şagirdlər uzun müddətdir passiv öyrənmə metodlarına alışdıqları üçün müzakirələrdə və problemlərin həllində aktiv iştirak etməyə çətinlik çəkirlər.
4. Qiymətləndirmə Sistemi
   Azərbaycan təhsil sistemində qiymətləndirmə əsasən test nəticələrinə əsaslandığı üçün Keys üsulunun proses yönümlü qiymətləndirmə modeli ilə ziddiyyət təşkil edir.
5. Müəllimlərin Hazırlıq Səviyyəsi
   Keys üsulunun effektiv tətbiqi üçün müəllimlərin müasir pedaqoji yanaşmalar və qiymətləndirmə metodologiyaları üzrə yüksək hazırlıq səviyyəsinə malik olmaları vacibdir. Müəllimlərin davamlı təlimlərə cəlb olunması və praktik bacarıqlarının artırılması Keys üsulunun uğurlu tətbiqini təmin edə bilər.

 

Nəticə

Təhsildə Keys üsulu təlimi müasir təlim strategiyalarından biri kimi təhsil alanların bilik və bacarıqlarını real problemlər üzərində inkişaf etdirməyə imkan verir. Bu metod tələbələrdə analitik düşünmə, tənqidi təhlil və qərar qəbul etmə bacarıqlarını formalaşdırır. Təhsil sisteminin gələcək inkişafı üçün təcrübəyə əsaslanan öyrənmə metodlarının tətbiqi vacibdir və Keys üsulu bu baxımdan mühüm rol oynayır.

Açar sözlər: Keys üsulu, təhsildə problem həlli, fəal öyrənmə, praktik təlim və qərar qəbul etmə.